Mag mijn bank mijn rekening opzeggen na cliëntenonderzoek?

Als advocaat behandel ik veel dossiers waar de bank een cliëntenonderzoek doet. Meestal wordt door de bank al vrij snel aangegeven dat zij de bankrekening kan opzeggen. Dat geeft wat mij betreft al te denken: nog voordat een antwoord door een klant is gegeven, wordt al aangegeven dat de klant de deur kan worden gewezen. Weliswaar is het een verplichting onder de Wwft als het cliëntenonderzoek niet kan worden uitgevoerd, maar dat is natuurlijk niet het uitgangspunt bij het begin van een onderzoek. Voor mijn cliënten is een bankrekening veelal van essentieel belang, zowel als ondernemer als particulier. Men kan simpelweg niet zonder bankrekening. Ik help mijn cliënten, zowel bij bijstand bij het beantwoorden van vragen als het voeren van een kort geding. Zo stond ik samen met mijn collega Lisa Jie Sam Foek succesvol Stichting Najiba bij, waarbij de rechter zoals wij hadden betoogd heeft geoordeeld dat ING de relatie met de islamitische stichting niet mag verbreken.  Als u de vraag heeft: Mag mijn bank mijn rekening opzeggen na cliëntenonderzoek? , dan bent u bij mij aan het juiste adres.

Cliëntenonderzoek de regelgeving

Banken moeten voldoen aan strenge wet- en regelgeving, voortvloeiend uit Europese regelgeving. Banken zijn verplicht om voortdurend te onderzoeken of hun producten niet worden gebruikt voor witwassen en/of terrorisme, maar ook (bijvoorbeeld) om te bezien of hun klanten de sanctiewetgeving niet overtreden (de Wwft en de Sanctiewet). Er bestaat ook een verplichting om ongebruikelijke transacties te melden, hetgeen banken in Nederland massaal doen. Het valt op dat Nederland de meeste meldingen doet in Europa, terwijl de wet-en regelgeving in Europa soortgelijk is.

Verschillende banken hebben (torenhoge) boetes ontvangen, juist omdat dergelijke verplichtingen onvoldoende werden nageleefd. Dat heeft geleid tot de situatie dat banken zijn doorgeslagen, waarbij een cliëntenonderzoek bij enige twijfel wordt verricht. In media (https://radar.avrotros.nl/artikel/ondernemers-ondervraagd-reactie-ministerie-van-financien-en-ministerie-van-justitie-en-veiligheid-60221) en in de Tweede Kamer (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/02/01/antwoorden-op-kamervragen-over-de-ongewenste-effecten-van-strengere-regelgeving-met-betrekking-tot-het-tegengaan-van-fraude) wordt gelukkig op de agenda gezet dat banken aan het doorslaan zijn.  Daarbij ontstaat ook een trend dat banken ook klanten willen opzeggen, omdat dit niet past in hun beleid (bijvoorbeeld omdat het niet past in het ESG-beleid van de bank).

Het cliëntenonderzoek van de Bank: de Wwft

De Wwft verplicht (onder meer) banken om cliëntenonderzoek te verrichten.

Banken hebben enige vrijheid om hun cliëntenonderzoek vorm te geven. Hiervoor geeft niet alleen de Wwft, maar ook beleidsregels van (onder meer) De Nederlandsche Bank richting aan de verplichtingen. Banken zullen in elk geval een risico-classificatie moeten maken. Bepaalde klanten van de bank hebben nu eenmaal een groter risico voor witwassen en/of financiering van terrorisme. Dat heeft niet alleen met de sector te maken, maar bijvoorbeeld ook als er internationaal transacties worden verricht of met de persoon zelf.

Het cliëntenonderzoek houdt in dat de bank de klant moet identificeren. Dat klinkt logisch, maar dat is niet altijd eenvoudig. In geval van bijvoorbeeld een complexe buitenlandse vennootschapsstructuur, zal de bank bijvoorbeeld moeten bepalen wie formeel de cliënt is én wie de uiteindelijk belanghebbende is (de zogenaamde UBO). Naast identificatie zal de bank ook voortdurend controle moeten uitoefenen, waarbij zij moeten controleren dat de transacties passen bij de client en zijn/haar risicoprofiel. Als de bank bepaalde transacties niet kan plaatsen, dan is zij verplicht een cliëntenonderzoek te verrichten.

Bij een cliëntenonderzoek worden vaak zeer uitgebreide vragen gesteld over bepaalde transacties, waarbij de bank ook vraagt om bewijzen. De Wwft verplicht de bank een bankrelatie te beëindigen, indien de bank haar cliëntenonderzoek niet kan voltooien.

Enkele voorbeelden die ik in mijn praktijk tegen kom, zijn: vragen van de bank over crypto transacties, vragen van de bank over contante stortingen en contante opnames, vragen over transacties aan bepaalde landen, vragen over huurinkomsten, et cetera.

Opzegging door de bank

Bij de uitvoering van cliëntenonderzoek is het belangrijk op te merken dat de (wijze van) uitvoering van het onderzoek altijd de eigen verantwoordelijkheid van de bank blijft.

Naar mijn ervaring gaat het hier vaak mis. De bank, of specifiek de betrokken analist, heeft vaak geen kennis van de branche waarin de onderneming actief is, is niet bekend met de onderneming zelf en weet daardoor niet exact welke informatie nodig is voor het onderzoek. Er worden erg veel vragen gesteld, die weer tot vervolgvragen leiden, zonder dat duidelijk wordt wat de bank nu precies wilt weten.

Het cliëntenonderzoek is vaak het begin van een opzegging van de bankrelatie, vooral als de bank concludeert dat er te grote integriteitsrisico’s zijn verbonden aan het behouden van de relatie met de klant. Deze conclusie wordt vaak getrokken als de klant onvoldoende meewerkt aan het onderzoek, wat aanzienlijk meeweegt, zelfs in een gerechtelijke procedure.

Verplichting om vragen te beantwoorden

Een veelgestelde vraag aan mij is of u verplicht bent medewerking te verlenen aan het cliëntenonderzoek. Het antwoord daarop is in beginsel (simpel gezegd): ja. Echter, de bank dient zich natuurlijk wel te houden aan de wettelijke verplichtingen, zodat het wel raadzaam is om juridisch advies in te winnen. Ik zie namelijk vaak dat de bank legio vragen stelt, maar waarbij niet iedere vraag gerechtvaardigd is. De vragen dienen natuurlijk wel dienstig te zijn bij de aard en strekking van het onderzoek. De privacy van een klant komt hier ook om de hoek kijken.

Om een voorbeeld te geven. Stel dat een klant bepaalde contante opnames doet, omdat hij daarmee zijn drugsverslaving bekostigt. Op zichzelf is het aan-en verkopen van (bijvoorbeeld) harddrugs natuurlijk niet toegestaan, maar het is nou niet de primaire doelstelling van de bank om dit op te sporen. Dat is aan het Openbaar Ministerie.

Mag de bank de rekening opzeggen?

Een bank mag de relatie niet zomaar beëindigen. Hoewel dat wel in de algemene voorwaarden van de bank is opgenomen (artikel 35 Algemene Bankvoorwaarden), wordt een eventuele opzegging getoetst aan de redelijkheid en billijkheid. Partijen hebben een duurovereenkomst gesloten, waarbij de bank niet zomaar mag opzeggen. Bovendien heeft de bank een contractuele zorgplicht, verankerd in de Algemene Bankvoorwaarden, maar ook verankerd in rechtspraak.

Er is (erg) veel rechtspraak op dit punt. Het voert te ver om dit allemaal in dit blog te behandelen. Een korte samenvatting is dat de rechtbank met alle relevante omstandigheden van het geval rekening zou houden, zoals (maar niet beperkt tot):

• De reden en onderbouwing van de opzegging;
• De termijn die wordt gegeven voor de opzegging;
• De duur van de bankrelatie;
• De gevolgen voor de klant;
• de eventuele maatschappelijke gevolgen van de opzegging (bijvoorbeeld werknemers die ontslagen moeten worden)

Er zal door een rechter ook altijd rekening gehouden worden met de wederzijdse belangen. Aan de kant van de bank kan dat bijvoorbeeld zijn dat de bank geen bankrekening wil faciliteren aan een partij die mogelijk de Wet overtreedt en aan de kant van de klant kan dat bijvoorbeeld zijn dat zonder bankrekening een bedrijf geen bestaansrecht meer heeft.

Wat te doen als bankrekening wordt opgezegd?

Hier is een simpel antwoord op: actie ondernemen. Het heeft de voorkeur dat u in een vroeg stadium juridisch advies inwint. Het komt nogal eens voor dat een bank een klant beticht van tegenstrijdig antwoorden, terwijl dat in werkelijkheid niets anders is dan ruis in de communicatie. Op het moment dat de bank de relatie heeft opgezegd, dan moet u sowieso snel actie ondernemen. Sommige banken gebruiken de term “offboarding”, waarbij u nog enkele maanden wordt gegund.

Er kan vaak bezwaar worden gemaakt. Hoewel bezwaar in mijn ervaring niet vaak tot een andere uitkomst leidt, is het wel verstandig dit te doen. Mocht het bezwaar niet worden gehonoreerd, dan resteert een gerechtelijke procedure, een kort geding en/of een bodemprocedure. Ik heb al vaak van dergelijke procedures gevoerd.